Helder schrijven à la Hemingway

Ernest Hemingway in actie.

Ernest Hemingway was een wereldberoemde Amerikaanse schrijver. Zijn teksten blonken uit in eenvoud en helderheid. Hoe hem dat lukte, lees je in dit blog. Van dode schrijvers kan je veel leren.

Als ik een idool moest kiezen, dan zou het Ernest Hemingway zijn. In 1953 won de Amerikaanse auteur de Pulitzerprijs voor de literatuur met zijn roman The Old Man and the Sea. In 1954 ontving hij de Nobelprijs voor Literatuur, vanwege zijn sobere, uit journalistiek ontstane schrijfstijl.

Mijn fascinatie voor Hemingway begon bij het lezen van zijn boek Dag en Nacht Feest (A moveable feast). Het boek werd na zijn dood (1961) uitgegeven en bevat herinneringen aan zijn Parijse jaren (1921-1926) en zijn literaire vrienden (onder wie Gertrude Stein, Ezra Pound en F.Scott Fitzgerald). Naderhand bezocht ik zijn geboortehuis aan Oak Park Avenue in Chicago Illinois en reisde ik naar plekken waar hij boeken of artikelen schreef. Cuba, Afrika en de eilanden van de Stille Zuidzee heb ik overgeslagen, maar Parijs, Madrid, Milaan, Windemere (Michigan), Genève en Rapallo waren fijn om te zijn.

Rapallo is een badplaats aan de Ligurische Rivièra, waar Hemingway werkte aan een aantal korte verhalen en een toneelstuk. Hij probeerde er een nieuwe techniek uit die schrijfster Gertrude Stein hem aanraadde: automatic writing, schrijven wat in je opkomt. Het onbewuste en bovennatuurlijke vloeien als vanzelf op papier. Via automatic writing schreef hij bijvoorbeeld:

“Hadley and I are happy sometimes. We are the happiest in bed. In bed, we are well-fed. There are no problems in bed.”

Vier korte zinnen die elkaar logisch opvolgen. Ontdaan van alle franje, zo helder als glas. Je verbeelding komt direct in actie.

Schrijven is hard werken

Hemingway zag schrijven als een beroep; het is hard werken om duidelijke taal te produceren. Hoewel hij grof en direct kon zijn in zijn in de omgang, deelde hij zijn ‘geheimen’ graag met jongeren die wilden leren schrijven.

Dit zijn ze:

1.   Begin je verhaal met de meest echte en eerlijke zin die in je opkomt.

Deze tip is effectief als je niet weet wat je moet schrijven.


2. Knijp jezelf niet uit als een citroen.    

Hemingway wilde koste wat kost voorkomen dat zijn inspiratie opdroogde. Als hij na enkele uren werken wist hoe het verhaal zich zou ontvouwen en wat hij de volgende dag zou gaan schrijven, sloot hij zijn schrijfmachine af. “Houd de bron levend. Vertrouw op je onbewuste’, was zijn parool.

3. Als je niet schrijft, denk er dan ook niet aan.

Hemingway genoot van het leven. Zijn liefde voor vissen, jagen, stierenvechten, reizen, schieten en alcohol waren een motivatie om te schrijven. Dat jagen en stierenvechten had hij wat mij betreft achterwege mogen laten, maar hij kon er wel mooi over vertellen.

4. Beschijf geen emotie, creëer emotie.

Hemingway las het leven. Hij observeerde, luisterde en analyseerde wat een gebeurtenis met hem deed en waarom hij voelde wat hij voelde. Hij filterde elk detail en construeerde zijn verhalen op zo’n manier dat de lezer dezelfde emotie ervoer als hijzelf had (beleefd).

Ter illustratie een passage uit zijn roman En de zon gaat op:

Weer werd de straat duister en ik kuste haar. Onze lippen sloten vast op elkaar; daarop wendde ze zich af en drukte zich zover zij kon met haar hoofd voorover tegen de hoek van de bank.

“Raak mij niet aan”, zei ze. “Raak mij alsjeblieft niet aan.”

“Wat scheelt je?”

“Ik kan het niet uithouden!”

“Ach, Brett.”

“Dat moet je niet doen. Je moet dat begrijpen. Ik kan het niet hebben; dat is alles. O liefste, begrijp het toch alsjeblieft!”

“Houd je dan niet van mij?”

“Niet van je houden! Ik word gewoonweg zo week als was, als je me aanraakt.”

“Kunnen we er niet iets aan doen?”

Zij ging nu rechtop zitten. Ik hield mijn arm om haar heen en zij leunde tegen me aan. We waren ijzig kalm. Ze keek me in mijn ogen op de manier die zij had om je aan te kijken en die je jezelf deed afvragen, of zij werkelijk uit haar eigen ogen keek. Die bleven maar kijken, nadat de ogen van ieder ander zouden hebben opgehouden te kijken. Ze keek alsof er niets ter aarde was waarnaar zij niet zo zou kijken en in werkelijkheid was zij toch bang voor zo heel veel dingen.

Hemingway’s woordkeuze is bijzonder. Emotie zit niet in grote, dure woorden, maar in eenvoud en helderheid en in de sobere omschrijving van details die de lezer de kans geeft zich een tafereel eigen te maken.

5. Herlees en herschrijf.

Hemingway maakte er een gewoonte van om alle (boek)teksten te herlezen en te herschrijven voor hij weer verder ging. Zo ontstond eenheid. Soms rolden woorden er zo uit en soms was schrijven een lijdzame bezigheid, die tot zinnen leidde die hij een dag later vervloekte. Het grenst aan het ongelooflijke hoeveel woorden Hemingway schrapte voordat een verhaal de kracht kreeg die het nodig had.

Hemingway vond negen van de tien verhalen niet geschikt voor publicatie. “De eerste versie”, zei hij, “is altijd waardeloos.” De lezer leest je woorden, maar beleeft het verhaal niet. Om hem die kick te bezorgen dien je net zo lang te bijven (her)schrijven tot alle woorden op de juiste plek staan.

Als sportverslaggever van Dagblad Trouw heb ik Hemingway eens geprobeerd te imiteren:

  • Korte zinnen.

  • Actieve (bedrijvende) vorm

  • Woorden durven herhalen

  • Schrijven wat in je opkomt

Ik vond het resultaat best okay, tot ik een brief uit Groningen ontving waarin een lezer me vroeg of er iets met me aan de hand was. ‘Ik genoot van uw verhalen, maar u schrijft de laatste weken zo anders. Bent u overspannen? Wordt het wellicht tijd voor vakantie?’

De brief was een wake-up call. Je kunt maar beter jezelf zijn en niemand imiteren. De stijl van anderen is niet de jouwe en dat voelen lezers. Op zulke momenten besef je de betekenis van het woord ‘authenticiteit’.

6. Concurreer met dode schrijvers, niet met levende.

Ernest Hemingway overleed op 2 juli 1961 in Ketchum, Idaho. Voor deze laatste tip is dat een prettig gegeven. Toen een beginnend schrijver hem ooit om raad vroeg, zei hij: '“Concurreer nooit met levende schrijvers, want je weet niet hoe ze zich ontwikkelen. Concurreer liever met dode schrijvers van wie je weet dat ze goed zijn."

Aan jou de eer...

It’s none of their business that you have to learn how to write. Let them think you were born that way.
— Ernest Hemingway
Leer helder schrijven. Klik hier!
Volgende
Volgende

Bij schrijven draait het dus niet (alleen) om jou